EHİL MİRASÇI

Ehil mirasçı kavramı, 15 Mayıs 2014 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 6537 Sayılı Toprak Koruma ve Tarım Arazi Kullanımı Kanunu’nda düzenlenmiştir. Türk hukuk sistemimize kazandırılan bu kavram ile tarımsal amaçla işletilen (ekilip biçilen) taşınmazların, mirasçılar arasındaki paylaşımında bölünmesini engellenmek ve bizzat araziyi kullanan kişilerin elinde kalmasını sağlamak amaçlanır. Bir başka deyişle, tarımsal işletmelerin nesilden nesile miras yoluyla geçerken sürekli parçalanarak küçülmesi ve bu suretle verimsizleşmesinin önüne geçilmeye çalışılmaktadır.

6537 Toprak Koruma ve Tarım Arazi Kullanımı Kanunu’nu adından da anlaşılacağı üzere, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’na bazı eklemeler yapılmak suretiyle değiştirilmesine ilişkindir. 6537 sayılı Kanun ile mirasın paylaşımında tarımsal arazilerin özgülenmesine ilişkin Medeni Kanun’un 659 ile 668 dahil olmak üzere aradaki hükümleri yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak 6537 sayılı kanunun yayım tarihi olan 15.05.2014 tarihinden önce açılmış miraslarda henüz paylaşım yapılmamışsa veya halen devam etmekte olan miras davalarında, Medeni Kanun’un 659-669 hükümlerine göre paylaşım yapılmaya devam edilmektedir. 6537 sayılı Kanun’un yayım tarihi olan 15.05.2014 gününden itibaren açılan miraslarda ise, mutlak şekilde yeni sistem uygulanacaktır.

6537 sayılı Kanun madde 8/C, “Mirasçılar arasında anlaşma sağlanamadığı takdirde, mirasçılardan her biri yetkili sulh hukuk mahkemesi nezdinde dava açabilir. Bu durumda sulh hukuk hâkimi tarımsal arazi veya yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyetinin;

a) Kişisel yetenek ve durumları göz önünde tutulmak suretiyle tespit edilen ehil mirasçıya tarımsal gelir değeri üzerinden devrine, birden çok ehil mirasçının bulunması hâlinde, öncelikle asgari geçimini bu yeter gelirli tarımsal arazilerden sağlayan mirasçıya, bunun bulunmaması hâlinde bu mirasçılar arasından en yüksek bedeli teklif eden mirasçıya devrine, ehil mirasçı olmaması hâlinde, mirasçılar arasından en yüksek bedeli teklif eden mirasçıya devrine karar verir.

b) Birden fazla ehil mirasçı olması ve bu mirasçıların miras dışı tarımsal arazilere sahip olması durumunda, bu mirasçıların mevcut arazilerini yeter gelirli büyüklüğe ulaştırmak veya

bu arazilerin ekonomik olarak işletilmesine katkı sağlamak amacıyla hâkim, tarım arazilerini yeter gelir büyüklüğünü aramaksızın bu mirasçılara devrine karar verebilir.

c) Mirasa konu yeter gelirli tarımsal arazinin kendisine devrini talep eden mirasçı bulunmadığı takdirde, hâkim satışına karar verir. Bu suretle yapılacak satış sonucu elde edilen gelir, mirasçılara payları oranında paylaştırılır.” şeklindedir.

Kanun, bu hükümler uygulanırken ehil mirasçı sıfatını saptamayı tamamen hakimin takdirine bırakmamıştır. 31.12.2014 tarihinde yürlüğe giren Tarımsal Arazilerin Mülkiyetinin Devrine İlişkin Yönetmelik’in 10. maddesinde, ehil mirasçı olunabilmesi için belli kriterler sayılmıştır. Bu kriterler doğrultusunda mirasçılara puan verilmekte olup toplamda 50 puanı aşan mirasçı ehil mirasçı sıfatını kazanmaktadır. Şayet birden fazla mirasçı olması durumunda ise en yüksek puana sahip olan kişi ehil mirasçı olarak seçilmektedir.

İlgili kanun maddesindeki en önemli ibare “tarımsal gelir”dir. Tarım arazilerinin, gerçek değeri ile tarımsal gelir değeri arasında fiyat farkı olmaktadır. Özellikle merkezi konuma daha yakın olan tarım arazilerinde bu fiyat farkı oldukça fazladır. Bu durum, ehil mirasçı sıfatına haiz mirasçıya araziyi çok daha düşük bir fiyattan mülkiyetine geçirme hakkı sağlamaktadır.

Tarımsal arazinin tespit edilen ehil mirasçıya olduğu gibi devri üzerine terekede kalan mallar diğer mirasçıların miras paylarını karşılamıyorsa tarımsal taşınmazı alanın diğerlerine miras paylarını karşılayacak miktarda denkleştirme ödemesi yapması gerekecektir. 6537 sayılı Kanun madde 8/D, “Sulh hukuk hâkimi, mülkiyetin devrini uygun bulduğu mirasçıya, diğer mirasçıların miras paylarının bedelini mahkeme veznesine depo etmek üzere altı aya kadar süre verir. Mirasçı tarafından talep edilmesi hâlinde altı ay ek süre verilebilir. Belirlenen süreler içinde bedelin depo edilmemesi ve devir hususunda istekli başka mirasçı bulunmaması durumunda sulh hukuk hâkimi, tarımsal arazinin veya yeter gelirli tarımsal arazinin açık artırmayla satılmasına karar verir.” şeklindedir. İlgili madde uyarınca, ehil mirasçıya miras paylarının bedelini mahkeme veznesine depo etmesi için 6 aya kadar süre verildiği görülmektedir.

Ayrıca 6537 sayılı Kanun’un 8/D maddesinin devamında, “Kendisine yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyeti devredilen mirasçılardan, diğer mirasçıların paylarının karşılığını öz kaynakları ile ödeyemeyecek durumda olanların bu ödemeleri gerçekleştirmek için bankalardan kullanacakları kredilere Bakanlığın ilgili yıl bütçesine bu amaçla konulacak ödenekten karşılanmak üzere faiz desteği verilebilir. Verilecek kredi miktarı diğer mirasçıların payları karşılığı tutarın toplamından fazla olamaz. Bu fıkra uyarınca verilecek kredilere ve yapılacak faiz desteğine ilişkin usul ve esaslar Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir.” denmek suretiyle ehil mirasçı için kanun özel bir imkan getirmiştir.

Alım bedeli diyebileceğimiz bu bedel diğer mirasçılara miras payları oranında ödenecektir. 6537 sayılı Kanun 8/Ğ, “Kendisine yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyeti devredilen mirasçının, devir sebebiyle diğer mirasçılara payları karşılığı ödemesi gereken bedel ile miras bırakanın borcu dolayısıyla daha önce yeter gelirli tarımsal arazi üzerinde kurulmuş bulunan rehin konusu alacaklar birbiriyle denkleştirilir. Bakiye bir tutar kalırsa diğer mirasçılara payları oranında ödenir.” şeklindedir.  Bu hükümle amaçlanan tarımsal araziyi alan mirasçının diğer mirasçılara ödemesi gereken denkleştirme parasından bu ipotek konusu borç tutarını düşmesidir. Böylece taşınmazı alarak ipotek konusu borcu da tek başına üstlenmiş sayılacak mirasçı bunu payları oranında diğer mirasçılara yansıtmış olacaktır. İpotek konusu borç denkleştirme bedellerinden fazla ise ne olacağına dair hüküm yoktur. Böyle bir durumda taşınmazı alan mirasçı elbette hiçbir denkleştirme bedeli ödemeyeceği gibi bu taşınmazı almakla miras payından daha az değerde şey almış duruma düşmemesi için diğer mirasçılardan ipotekli borcun miras payını tamamlayacak payı kadar ödeme yapmalarını talep hakkı doğacaktır.

Tarımsal arazilerin paylaşımından sonra ortaya çıkabilecek bir durum, bunların zaman içinde tarım dışı kullanım arazisi haline gelmesi ve böylece bu taşınmazı alan mirasçının kanunun tarımsal verimin korunması amacına aykırı olarak diğer mirasçılar aleyhine haksız bir menfaat elde etmesidir. Bu duruma tipik örnek tarımsal arazinin bulunduğu yerin sonradan konut alanı olması sayesinde büyük bir inşaat rantı getirmesidir. Bu haksızlığı önlemek için böyle durumlarda kanun diğer mirasçılara bu değer artışına göre hesaplanacak bir alacak talebini ileri sürme hakkı tanımıştır.

6537 sayılı Kanun 8/C maddesi, “Yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyetinin mirasçılardan birine devredilmesinden itibaren yirmi yıl içinde bu arazilerden tamamının veya bir kısmının tarım dışı kullanım nedeniyle değerinde artış meydana gelmesi durumunda; devir tarihindeki arazinin parasal değeri tarım dışı kullanım izni verilen tarihe göre yeniden hesaplanır. Bulunan değer ile arazinin yeni değeri arasındaki fark, diğer mirasçılara payları oranında arazinin mülkiyetini devralan mirasçı tarafından ödenir.” şeklindedir. Yirmi yıl içinde bu vasıf değişiminin gerçekleşmesi üzerine diğer mirasçıların doğacak olan alacak haklarının zamanaşımı süresi belirtilmemiştir. Burada doktrindeki genel görüş TBK uyarınca, 10 yıllık zamanaşımının uygulanmasıdır. Şayet vasıf değişiminden itibaren 10 yıl geçmişse devirden itibaren 20 yıl geçmemiş olsa bile diğer mirasçıların hakları zamanaşımına uğrayacaktır. Buna karşılık 20 yılın dolmasına 10 yıldan az bir süre kala taşınmaz vasıf değiştirirse diğer mirasçıların alacak hakları 20 yıllık süre dolduktan sonra bile 10 yıllık zamanaşımı süresi doluncaya kadar engelsiz olarak ileri sürülebilecektir.

Av. Mustafa ŞİRİN

Av. Asude ÖZCAN